تحلیل پدیدارشناسانه عوامل مؤثر بر انگیزه مشارکت در جلسات گروه‌درمانی ترک اعتیاد

چکیده

هدف این پژوهش، شناسایی و تحلیل عمیق عوامل مؤثر بر انگیزه افراد برای شرکت در جلسات گروه‌درمانی ترک اعتیاد از دیدگاه خود آن‌هاست. این مطالعه با رویکرد کیفی و روش پدیدارشناسی انجام شد. مشارکت‌کنندگان شامل ۲۱ نفر از افراد در حال بهبودی بودند که به‌صورت هدفمند از مراکز ترک اعتیاد در شهر تهران انتخاب شدند. گردآوری داده‌ها با استفاده از مصاحبه‌های نیمه‌ساخت‌یافته انجام شد و تحلیل داده‌ها از طریق روش تحلیل مضمون و با استفاده از نرم‌افزار Nvivo صورت گرفت. نمونه‌گیری تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت و تمامی مراحل با رعایت اصول اخلاقی و رضایت آگاهانه انجام شد. تحلیل داده‌ها منجر به شناسایی سه مقوله اصلی شامل: ۱) عوامل فردی تقویت‌کننده انگیزه (نظیر خودآگاهی، تمایل به تغییر، معنویت، امید به آینده)، ۲) عوامل بین‌فردی و اجتماعی (از جمله حمایت خانواده، نقش همسر، تعلق به گروه، تجربه‌های دوستان بهبودیافته)، و ۳) ویژگی‌های ساختاری و محتوایی جلسات گروه‌درمانی (همچون نظم جلسات، نقش تسهیل‌گر، روش‌های آموزشی متنوع، فضای امن روانی) شد. مشارکت‌کنندگان انگیزه خود را محصول تعامل چندوجهی بین عوامل درونی و بیرونی توصیف کردند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که انگیزه برای شرکت در جلسات گروه‌درمانی ترک اعتیاد، مفهومی پویا و چندلایه است که به ترکیبی از تجارب زیسته، نیازهای روانی، روابط حمایتی و ساختار جلسات بستگی دارد. تقویت این مؤلفه‌ها می‌تواند به بهبود تداوم درمان و کاهش بازگشت منجر شود.